2. ALTYAPI; YOL VE YOL ÇEVRESİ

Bütün yolların aynı güvenlik derecesinde olması mümkün değildir. Karayolu üzerindeki seyir hızı, kazanın meydana gelme riskinin ve kazanın meydana gelmesi durumunda da kazazedelerin yaşayıp yaşamayacaklarının temel belirleyicisidir. Yollarımızın, caddelerimizin ve sokaklarımızın güvenlik seviyesini yükselterek ve o yol kesimine uygun hız sınırlarını belirleyerek uygulanmasını sağlayarak birçok insanın hayatını kurtarma imkanı bulunmaktadır.

Yol kullanıcısı davranışlarından en fazla kazaya neden olan davranış olarak yolun yapısına uygun olmayan hız davranışı kusur olarak ilk sırada geldiğinden dolayı, “yollara uygun güvenli hız sınırlarının tespit” edilmesi önceliklerden birisi olmak durumundadır. Ayrıca, karayolu yapısında kazaların meydana geldiği “riskli yol kesimlerinin” tespit edilmesi, aynı zamanda yol altyapısında acil geliştirme gereken yerlerin de buralar olduğuna işaret etmektedir.

Güvenli bir karayolu ağının ilk aşaması doğru planlamadır

Trafik güvenliği prensiplerinin ilk uygulama alanı karayolu ağının planlanması, dizaynı, yapımı ve bakımı aşamalarında ortaya çıkmaktadır.

Altyapı düzenlemeleri pahalı ve uzun vadeli yatırımlar olduğundan, öncelikli yatırım alanlarının neresi olacağına doğru karar verilmelidir. Ülkenin her tarafında yürütülecek çalışmalarda tek bir standardın belirlenmesi bu standarda göre karayolunun yapımı ve bakımının sağlanması önem arz etmektedir. Standartlar belirlenirken, “kendini ifade eden yollar” olarak nitelenen, işaretlemeler, levhalar ve ışıklarla tüm yol kullanıcılarının o yol kesimine ilişkin yol standartlarını anlayabileceği yolların yapımı öncelikli olmalıdır.

Yerleşim yerlerinin oluşturulmasında ve ticari alanların yapımında, bu yerlere ulaşım sağlayacak yolların yapımı önem taşımaktadır. Ticari alanlara yönelik hususi ve ticari araçların yoğunluğu ile mal taşıyacak tedarikçilerin ticari taşımaya yönelik faaliyetleri, toplu taşıma araçlarına yönelik taleplerin hesap edilmesi gerekmektedir. İkamet bölgelerinde ise, işe gidişlerde hususi araçların kullanımı, toplu taşıma araçlarının güzergah ve sıklıkları, alışveriş alanları ile bağlantıların tesisi, okul, ibadethane gibi ortak kullanım gerektiren alanlara ulaşımın tesisi, bisiklet ve spor alanlarının yapımı gibi bir çok hususun göz önünde tutulması gerekmektedir.

Nüfus artışı ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak insanların yaşam biçimleri de şekillenmektedir. Yollarımızın altyapısının, insanların toplu taşımayı daha fazla tercih edecekleri, yürüme dahil olmak üzere fiziksel aktiviteye imkan veren ulaşım modlarının ön plana çıkacağı öngörüsüyle ve yeni ortaya çıkan ulaşım seçeneklerine imkan verecek şekilde dizayn edilmesi gerekmektedir.

Güvenli bir karayolu sisteminin inşa edilmesi demek, insan hayatını koruduğu kanıtlanmış olan altyapı düzenlemelerinin hayata geçirilmesi demektir

Karayolu altyapısı düzenlemelerinin yüksek miktarda yatırım gerektirmeleri, pahalı yatırımlar olmaları nedeniyle, bu düzenlemelerin çok iyi bir şekilde planlanmaları, dizayn edilmeleri ve yönetilmeleri durumunda tüm yol kullanıcıları için uzun vadede ciddi faydalar getirmektedir.

Uluslararası araştırmaların sonuçlarına göre, yüksek hızda araçların seyrettiği yol kesimlerinde iki yönde seyreden trafiğin arasına ve yol kenarına esnek bariyerlerin inşa edilmesi, ölüm oranlarını %90’a kadar azaltabilmektedir. Aynı şekilde, sarsma bandı olarak dizayn edilen şerit çizgilerinin tüm kaza tiplerinin azaltılmasında %25 ve ölümle sonuçlanan yoldan çıkma şeklinde meydana gelen kazaların azaltılmasında da %42 etkisi bulunmaktadır. Ayrıca, dönel kavşakların yapılması mevcut kavşaklardaki kazaların azaltılmasında ve yükseltilmiş yol kesişimleri de yayaların karşıdan karşıya daha güvenli geçmesinde etkili olmaktadır.

Şehiriçi alanlarda, güvenli altyapı tasarımı ile birlikte çevresel iyileştirmeler sağlandığında, sağlık açısından yol kullanıcılarına daha uygun olan fiziksel aktiviteleri öne çıkaran ulaşım yöntemlerinin kullanımını teşvik etmektedir. Bu amaçla trafiğin sakinleştirilmesi, yürüyüş ve bisiklet yollarının fiziki ayırıcılar ile ayrılması, yol aydınlatmalarının güçlendirilmesi ve yürüyüş yollarının oluşturulması gibi tedbirler alınmaktadır.

Ülkemizde halen ciddi karayolu altyapı yatırım programları uygulanmaktadır. Yol ağının genel seviyesinin güvenliği artırılırken, özellikle kazaların sıklıkla meydan geldiği kaza kara noktalarının ve sıcak noktaların öncelikli olarak iyileştirilmesi sağlanmaktadır.

Trafik güvenliğine analitik bakış açısı getiren önemli araştırmacılardan ve modern yaralanma epidemiyolojisinin önemli temsilcilerinden birisi olarak kabul edilen William Haddon tarafından kaza sonucu ölümlerin ve ciddi yaralanmaların meydana gelmesinin önlenmesi amacıyla ortaya atılan Enerji Teorisine göre de, trafik kazalarında ölüm ve yaralanmaların önlenmesi için;94,95

•Ulaşım modlarından sadece birisinde hareket enerjisinin toplanmasının önlenmesi ve tehlikeli araçlar ile tehlike yaratan altyapının kullanımının önlenmesi,

•Ulaşımda yüksek enerjinin ortaya çıkmasının karayollarına hız sınırlamaları getirerek,

araç motorlarının çok güçlü olarak üretiminin önlenerek ve mevcut araçlara hız sınırlayıcıları konularak önlenmesi,

•Enerjinin kontrol dışı olarak açığa çıkmasının, araçların güvenlik tedbirleri ile donatılması, altyapının çarpmayı zorlaştıracak şekilde yapılması ve yol kullanıcılarının kurallara uyumunun sağlanarak önlenmesi,

•Araçların çarpma kısımlarının sivri ve enerjinin belli bir noktaya toplanmasına izin vermeyecek şekilde dizayn edilerek çarpmadan kaynaklanan kinetik enerjisinin belli bir noktaya odaklanmasının önlenmesi,

•Hareket eden trafik unsurlarının mekan ve zaman olarak birbirinden ayrılarak, karayolu şeritleri, araç ve bisiklet yolu ile araç ve yayalara ayrılan yolların fiziki olarak ayrılarak ve aralarına engelleyiciler konularak, yol kullanıcılarının kontrol dışı karşılaşmaları sonucu meydana gelen kazalarda enerjinin ortaya çıkmasının önlenmesi,

•Çarpışması muhtemel yol kullanıcılarının arasına enerjiyi absorbe etmeye uygun bariyerlerin konulması,

•Çarpışması muhtemel yol kullanıcılarının çarpma yüzeylerinin insanlara zarar vermesinin önlenmesi (Araç tamponlarının yumuşak materyallerden üretilmesi, otoyollarda bulunan bariyerlerde yumuşak materyal kullanılması, motosiklet kullanıcılarının koruyucu başlık kullanmalarının sağlanması vb.),

•Kazaları mümkün olan en erken şekilde tespit ederek en hızlı şekilde müdahale etmeye imkan veren sistemlerin kurulması, yaralıların araçtan zarar görmeden çıkarılması,

•Olay yerinde etkili hayat kurtarma müdahalesinin yapılması, ivedi olarak travma merkezine naklinin sağlanarak en iyi tedavinin sağlanması, önerilmektedir.

Görüldüğü üzere, tavsiye edilen hususlar yol altyapısı ve yol çevresi, araçların güvenliği, kaza sonrası müdahalelerin can kurtarmadaki etkisini ortaya koymaktadır.

İki yönlü karayollarının güvenlik gelişimi

İki yönlü karayollarındaki güvenlik tedbirleri, karayolu sisteminde alınması gereken genel güvenlik tedbirleri bağlamında özel bir önem taşımakta olup, bu yollarda alınabilecek tedbirler şu noktalarda ele alınmaktadır;96

•İncinebilir yol kullanıcılarının korunması amacıyla trafiğin sakinleştirilmesi,

•Öndeki aracın geçilmesine, karşıdan gelen trafiği kesen ve sola dönüşe uygun şeritlerin yapılması,

•Araçların karşılıklı çarpışmasını önleyen ve hatalı olarak öndeki aracın geçilmesine engel olan orta ayırıcıların yapılması,

•Tehlikeli yol kesimlerinde, kavşaklarda karşı yönden gelen trafiğin karşılaşma ihtimali olan yol kesimlerinde yeterli aydınlatmanın sağlanması,

•Karayolundaki düşey güzergahların iyileştirilmesi,

•Keskin virajlarda hız sınırlarının düşürülmesi ve yol kullanıcılarının yeterli mesafeden hız sınırının düşürülmesi konusunda bilgilendirilmesi,

•Hız sınırlamalarına ilişkin düzenli işaretlemelerin yapılması,

•Sarsma bantlarının yapılması,

•Yol yapısında meydana gelen hasarların düzenli olarak kontrol edilerek iyileştirilmesi, yol kenarında bulunan ağaç, elektrik direği ve diğer sert yapıların ve materyallerin yoldan uzaklaştırılması,

gibi tedbirlerin hayata geçirilmesi önerilmektedir.

Trafik sakinleştirme tedbirleri arasında araçların belli yol kesimlerine girişlerinin engellenmesi ve hız azaltma tedbirlerinin hayata geçirilmesi önde gelmekte olup, başka tedbirlerin hayata geçirilmesi ile de trafiğin sakinleştirilmesi ve trafik güvenliğinin artırılması mümkündür;97

•Sokakların daraltılması,

•Yayalara ve bisikletlilere öncelik verilmesi,

•Sokakların tek yönlü hale getirilmesi ve sokaklar arası bağlantıların engellenmesi,

•Sokakların bir kısmının trafiğe kapatılması,

•Hız kesicilerin konulması,

•Yaya geçidi zeminin yükseltilmesi,

•Dönel kavşak,

•Gürültü ekipmanlarının yolda kullanılması,

•Fiziki engeller,

•Hız kesiciler,

gibi tedbirler vasıtasıyla yerleşim yeri içindeki trafik akışı hızının 30 km/s ile sınırlandırılması sağlanmakla yayaların ve bisikletlilerin güvenliğinin sağlanmasının mümkün olduğu değerlendirilmektedir.

Karayollarımızın insanların yaralanmasını önleyecek biçimde dizayn edilmeleri ve sınıflandırılarak bu sınıflandırmaya göre hız sınırlarının belirlenmesi önem arz etmektedir

Yolların birçok fonksiyonu bulunmakta, farklı araç tipleri tarafından kullanılmakta ve muhtelif derecelerde koruyuculukları bulunmaktadır. Şehiriçi yollarımızın, yayaların ve diğer incinebilir yol kullanıcılarının kullanımına ve korunmasına uygun olarak dizayn edilmeleri, fonksiyonlarının tabii bir sonucudur. Yollar arasında hiyerarşik bir sistemin kurularak, kullanım amaçlarına uygun altyapı özelliklerinin yollarda bulunması aynı zamanda yol kullanıcılarının korunması bakımından da önem taşımaktadır. Bu yönde yapılan çalışmalarda, arazi planlaması, kazaların yoğunlukla meydana geldiği yol kesimlerinin tespiti, araç ve trafik akımının durumu, yayaların davranışları ve yolun hızı gibi hususlara önem verilmesi gereklidir.

Karayolu altyapısı güvenlik yönetimi hakkında yönetmelik ile karayolu altyapısı bakımından önemli bir ilerleme kaydedilmiştir

Karayolu altyapısı güvenlik yönetiminin temel prensipleri, karayolu güvenliğinin etki değerlendirmeleri, karayolu güvenlik kontrolleri, karayolu ağının güvenlik sıralaması ve yönetimi ile karayolu güvenlik teftişlerinin kapsamı ve müfettişlerin gerçekleştireceği denetimlere ilişkin usul ve esaslar 21.10.2018 tarih ve 30572 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Karayolu Altyapısı Güvenlik Yönetimi Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde belirlenmiştir. Buna göre;

Karayolu güvenliği etki değerlendirmesi, tüm karayolu altyapısı projelerinde gerçekleştirilerek önerilen seçenekler arasından uygun çözüme karar verilmesine katkı sağlayacak, karayolu altyapısı güvenliği ile ilgili bilgileri değerlendiren ve farklı seçeneklerin fayda-maliyet analizi için gerekli tüm çalışmaları kapsar.

Kaza yoğunluğu yüksek olan karayolu kesimlerinin sıralaması ve ağ güvenlik sıralamaları, karayolu ağının trafiğe açık kesimlerinde, en az 3 yılda bir belirlenen esaslara uygun olarak gerçekleştirilir. Onarım çalışması yürütülen ve yol kullanıcılarının güvenliğini tehdit eden karayolu kesimlerinde uygun işaretlerin yerleştirilmesi, işaretlerin gündüz ve gece görülebilecek özellikte ve güvenli mesafelerde olması sağlanır.

Trafiğe açık yollarda, karayolu altyapısı güvenliği ile ilgili konuları belirlemek ve kazaları önlemek için ayrıca karayolu güvenlik teftişleri gerçekleştirilir.

Teftişler;

•Yol ağının karayolu altyapısı güvenliği açısından incelenmesi

•Yol çalışmalarının trafik akışının güvenliği üzerindeki olası etkilerinin belirlenmesi,

•Karayolu altyapısının yeterli güvenlik seviyesine yükseltilmesi ve sürekliliğinin sağlanması için periyodik olarak yapılır.