Akıllı ulaşım sistemlerinin trafik güvenliği açısından yeni fırsatlar sunma potansiyeli bulunmaktadır

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin ulaşım sektörüne adapte edilmesi sonucunda ortaya çıkan Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS) uygulamalarında genel olarak yolcu, yol ve araç arasında gerekli haberleşmeyi sağlayan teknolojiler kullanılmaktadır. Son yıllarda motor ve güvenlik teknolojilerindeki gelişmeler çerçevesinde, akıllı ulaşım sistemleri bir adım daha öteye taşınarak mekanik ve teknik otomotiv altyapısı ile ulaşım sistemlerinin bilişim sektöründen beslenmesi sonucunda “Bağlantılı Araçlar” (Connected Car) teknolojisi ve “İşbirlikçi Akıllı Ulaşım Sistemleri” (Cooperative Intelligent Transport Systems C-ITS) ortaya çıkmıştır.

Akıllı ulaşım sistemlerinden beklenen çok sayıda doğrudan ve dolaylı fayda arasında;

1. Trafik kazalarının azaltılması, yolların, sürücülerin ve yayaların güvenlik ve emniyetinin artırılması,
2. Ulaşım sisteminin performansının iyileştirilmesi ve trafik sıkışıklığının azaltılması,
3. Trafiğin izlenmesi, yönlendirilmesi ve gerçek zamanlı yönetiminin sağlanması,
4. Ulaşım sürelerinin optimizasyonu ve ulaşım maliyetlerinin azaltılarak ekonomiye katkıda bulunulması,
5. Hizmet kalitesinin ve verimliliğin artırılması,
6. Kişisel mobilite ve rahatlığın artırılması,
7. Çevreye verilen zararın asgariye indirilmesi ve enerji tasarrufunun sağlanması

sayılmaktadır.

Bu gelişmeler çerçevesinde, dünyada akıllı ulaşım sistemleri altındaki; uydularla konum belirleme sistemleri (global navigation satellite systems-GNSS), kablosuz ağlar, mobil iletişim araçları, kızıl ötesi iletişim (infrared), kapalı devre televizyon (CCTV closed circuit television), yakın mesafe iletişim teknolojileri, algılama teknolojileri ve benzeri teknolojik gelişmeler ulaşım alanına adapte edilmekte ve ilerleyen zamanlarda, alışıla gelen ulaşım sistemlerinin dışında gelişmelerin yaşanması beklenmektedir.265

Bu teknolojilerin araç güvenliğine adapte edilmesi ile araç içi hız sınırlama, denetleme ve izleme sistemleri, acil durum fren ışık sistemleri, yol çalışması ikaz sistemi, hava şartlarının bildirilmesi, kavşak güvenliği ve incinebilir yol kullanıcılarının korunması alanlarında gelişmeler sağlanabilecektir. Bu nedenlerden dolayı, başta araçtan araca bilgi transferi (V2V) ve etkileşim öngören teknolojiler olmak üzere gelişmelerin takip edilerek hukuki ve idari olarak düzenlemeler yapılması ve gelişmelere göre trafik güvenliğine katkısı olacağı değerlendirilen teknolojilerin mevcut araçlarda ve yeni üretilecek araçlarda kullanımının kolaylaştırılması gerekecektir.

İnsan ve makine arasındaki etkileşim, teknolojinin artan kullanımı nedeniyle üzerinde düşünülmesi gereken alanlardan birisi olacaktır

Akıllı telefonlar ve hatta akıllı ev aletlerinin piyasaya sürülmesi ile başlayan gelişmeler şüphesiz ulaşım ve otomotiv sektöründe de kendisini göstermektedir. Trafik güvenliğinin üst seviyeye taşınabilmesi için, insan dostu teknolojik uygulamaların akıllı araçlara ve akıllı yollara adapte edilmesi ile kullanımı kolay ve insanın vücut bütünlüğünü koruyan uygulamalar piyasada yerini alacaktır.

Bu açıdan bakıldığında, uluslararası ortak etik değerlerin geliştirilerek insanı öne çıkaran çalışmaların yapılması, sürücü destek sistemlerinin, akıllı ulaşım sistemlerinin, otomatik ve otonom sürüş sistemlerinin insan hayatını koruyacak şekilde üretilmesi gerekmektedir. Tüm bu gelişmelerin etik değerler ve insan psikolojisi açısından değerlendirilmesi ve teknoloji bağımlılığı oluşturmayacak bir denge ile sunulması önem taşımaktadır.

Otonom araç teknolojisi iyi takip edilerek trafik güvenliği açısından değerlendirilmelidir

Otonom araç teknolojilerinde güvenlik en önemli kriterlerden birisi olup tip onaylarının alınmasında ilgili kurum ve kuruluşların dikkat etmesi gereken hususların başında gelmektedir. Bu konuda halen Avrupa Birliği çapında bir eylem planının hazırlıkları devam etmektedir.

Son birkaç yıldır Avrupa’nın birçok şehrinde yeni bir ulaşım türü olan, hususi bir aracın birkaç kişi tarafından ortaklaşa kullanımı (aynı işyerinde çalışanların tek araçla gidip gelmeleri gibi) sıkça görülmeye başlanmıştır. Bazı durumlarda otomobillerin yanı sıra motosikletlerin, motorlu bisikletlerin ve scooter türü basit ulaşım araçlarının bile iki kişi tarafından ortaklaşa kullanıldığı gözlemlenmektedir. Hatta bu yöntemlerin kurye, kargo ve dağıtım sektöründe de artarak kullanılmaya başlandığı değerlendirilmektedir.

Özellikle bu modların ticari maksatlı olarak kargo ve kurye taşımacılığında kullanılmasında şehrin her yerine ulaşma zorunluluğu dolayısıyla, daha çok spor ve boş vakitleri değerlendirme amacıyla yapılan yürüyüş yollarının ve bisiklet yollarının ortaya çıkan yeni ihtiyacı karşılamakta zorlanacağı, söz konusu ulaşım modlarının araç trafiği tarafından kullanılan yol kesimine taşmasının ise başka güvenlik risklerini beraberinde getireceği değerlendirilmektedir. Bu bağlamda;270

• Motorlu ve klasik bisikletlerin güvenli kullanımı için iyi uygulama örneklerine göre uygulama birliğinin sağlanması,
• Bu ulaşım modlarına uygun güvenli altyapı gerekliliklerinin tespit edilerek, altyapı düzenlemelerinde kullanılması,
• CARE veri tabanının bu ulaşım modlarında meydana gelen kazaları içerecek şekilde genişletilmesi, tavsiye edilmektedir.

Dünyadaki nüfusun yaş ortalamasının giderek arttığı gerçeğinden hareketle, sınırlı hareketliliğe sahip engelli bireyler ile yaşlıların trafikte güvenliklerinin sağlanması önemli bir başlık haline gelmiştir. Bu amaçla;

• Toplu taşıma araçlarının dizayn edilmesi, sınırlı hareketliliğe sahip engelli bireyler ile yaşlıların kullanımını kolaylaştıracak şekilde yapılması,
• Yeni üretilen araçların yaşlıların kullanımını kolaylaştıracak şekilde üretilmesi
• Karayolu altyapısında görevli mühendislere ve yol müfettişlerine engelli ve yaşlıların ihtiyaçları hakkında eğitimlerin verilmesi, değerlendirilmelidir

Ticari amaçla yük ve yolcu taşımacılığı kapsamında; karayolu yapısında tadilat, tamirat ve inşaat çalışmalarının yapılması sırasında trafik güvenliğinin sağlanması da önemli bir konudur. Bunun için;

Taşımacılık sektöründe çalışan insanların ve karayolu altyapı projelerinde görevlendirilen personelin can güvenliğinin sağlanması için ihale yüklenicileri ile taşımacılık firmalarının, bu konunun bir iş sağlığı ve güvenliği konusu olduğunu göz önünde bulundurarak gerekli tedbirleri almaları,

İşde Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerini İyileştirmeye Yönelik Tedbirler Alınmasına İlişkin 12 Haziran 1989 Tarih Ve 89/391/EEC Sayılı Konsey Direktifi çerçevesinde ulaşım sektöründe ve altyapı çalışmalarında görevlendirilen ihale yüklenicileri dâhil personelin korunması için alınması gereken tedbirlerin yerine getirilmesi, tavsiye edilmektedir.

İki tekerlekli motorlu araçların toplam araç sayısına göre oranI oldukça az olmasına rağmen trafik kazası ölümlerinde ciddi bir payları bulunmaktadır. Ancak, bazı ülkelerde bu oranın değiştiği de görülmektedir.

Altyapı Güvenliği konusunda 2008/96 sayılı direktif kapsamında iki tekerlekli motorlu araçların da güvenliğinin göz önünde bulundurulması, koruyucu sistemler ve güçlendirilmiş altyapı seçenekleri konusunda bir kılavuz kitap hazırlanarak ilgili kurum ve kuruluşlara dağıtımının yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede şu hususlar önem kazanmaktadır;272

Koruyucu başlık ve koruyucu kıyafet konusunda tüketicilerin bilgilendirilmesi için zorunlu standartların belirlenmesi ve bu standartta koruyucu ekipmanların dayanma ömrü ve bakım/temizliği konusuna da yer verilmesi;

1. İki tekerlekli motorlu araçların görünürlüklerinin artırılma yollarının aranması, günün saati önemli olmaksızın otomatik olarak yanan ve dikine aydınlatma ışıklarının kullanımı,
2. Motosikletlere İptal Edilebilir Akıllı Hız Destek Sistemi’nin uygulanması ve Kilitleme Önleyici Fren Sisteminin tüm motosiklet kategorilerine adapte edilmesi
3. Cep telefonları başta olmak üzere yeni teknoloji ürünlerinin sürücü dikkatini dağıtma özelliğinin ölçülmesi ve buna karşılık tedbir geliştirilmesi,
4. İki tekerlekli motorlu araçların riskleri hakkında diğer yol kullanıcılarının bilgilendirilmesi ve kampanyalar yapılması
5. Motosikletlerin yola uygunluklarının daha sık denetlenmesi,
6. Sürücü belgesi eğitimlerine tehlike algısı eğitimlerinin dâhil edilmesi, araç sürüş tekniğinin ve stilinin sürücü kursunda kazandırılması, sürüş yeteneğinin kursta oluşturulması,
7. Sürücü kurslarında görevli eğiticiler için eğitici eğitimlerinin standardının belirlenmesi ve periyodik olarak genel geliştirme ve güncelleme eğitimine tabi tutulmaları, sürücü eğitmenlerinin risk algılama eğitimine tabi tutulmaları,
8. Teorik ve uygulamalı eğitim ile uygulamalı sınavın motosiklet sürücü kurslarında zorunlu olması,
9. İki tekerlekli motorlu araçların güvenliği konusunda bilimsel araştırmaların yapılması, önerilmektedir.

Şehirlerimiz arasında;

• Trafik güvenliği bakımından üretilen projeler, altyapı ve çevre düzenlemeleri, yol yapısı iyileştirmeleri, kaza kara noktalarının iyileştirilmesi, alternatif ulaşım modları ile karayolu trafiğinin konforunun yükseltilmesi, tüm paydaşların koordineli çalışmaları sonucunda ölümlü ve ciddi yaralanmalı kazalarda 2030 ve 2050 hedefleri bağlamında önemli ölçüde başarı kazanılması ve iyi uygulama örneği geliştirilerek diğer şehirlere öneri getirilmesi konusunda başarılı çalışması olan şehirlerimizin bir yıllık faaliyetlerinin bağımsız bir jüri tarafından değerlendirilerek, makamın himayelerinde o yılın trafik haftası etkinlikleri kapsamında “Güvenli Trafik Şehri Ödülü”nün dereceye giren şehirimize veya şehirlerimize verilmesi,
• Trafik Güvenliği Strateji Belgesi’ne uygun, 2030 ve 2050 hedefleri ile uyum içinde şehirlerimizin kendi strateji belgesi ve eylem planlarını hazırlamaları, bunlarla mahalli trafik güvenliği hedeflerinin belirlemesi, şehiriçi ulaşımın geliştirilmesi, altyapı tedbirleri, incinebilir yol kullanıcılarının korunması, yeterli bütçenin ayrılması ve izleme mekanizmalarının oluşturulması ve başarılı olan şehre “Güvenli Trafik Şehri Ödülü”nü temsil eden sembolü kullanma hakkının verilmesi,
• Şehirlerde yürütülecek projeler için yeterli kaynağın ayrılması ve projeler arasında yayalaştırma ve hız sınırının 30 km/s azami hıza indirilmesine ilişkin çalışmaların öncelikli olması,
• Trafik güvenliği hedefleri ile uyumlu “Sürdürülebilir Şehir Ulaşım Planı Kılavuzunun” yapılması274,
• Şehir planlamalarında ve lojistik planlamalarında trafik güvenliğinin göz önünde bulundurulması.
• Şehir Ulaşım Aksiyon planlarında, trafiği sakinleştirme tedbirleri, fiziki tedbirler ile yolların birbirinden ayrılması, Bağlantılı Akıllı Ulaşım Sistemlerinin geliştirilmesi ve 30 km/s hız sınırlarının bulunduğu alanların belirlenmesi ile birlikte bu tedbirlerin koordineli olarak uygulanması275, tavsiye edilmektedir.