BÖLÜM 01

Ülkemizin karayollarını her gün milyonlarca insan iş, ziyaret ve turizm gibi çeşitli maksatlarla kullanmaktadır. Otoyollar, devlet karayolları, il yolları, bulvarlar, caddeler, sokaklar, meydanlar, otobüs yolları, yürüyüş ve bisiklet yolları ulaşım sistemimizin omurgasını oluşturmakta ve karayolu ulaşımımızda insanların hareket kabiliyetlerini artırmaktadır.

Ülkemiz düne kadar Doğu-Batı aksında “koridor ülkesi” olarak nitelenmekteyken, bugün Kuzey-Güney akslarının da yer aldığı “üç kıtanın birleştiği, dünyanın en kritik kavşağı” konumuna gelmiştir. Bu durumTürkiye’nin ulaşım alt yapısını Doğu-Batı aksları yanı sıra Kuzey-Güney akslarını da kapsayacak şekilde yeniden ele alma gereğini gündeme getirmiştir.²

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ/WHO) ve Dünya Bankası Sağlık Ölçütleri ve Değerlendirme Enstitüsü (DBSÖDE/B IHME)'nün en son tahminlerine göre trafik kazalarında her yıl 1 milyon 350 bin kişi hayatını kaybetmekte, 78 milyon kişi de uzun süreli sakatlıklara maruz kalacak şekilde yaralanmaktadır. Bu bedel, trafik kazalarının doğrudan sebep olduğu bir bedeldir. Aynı zamanda, karbon temelli motorlu ulaşımın sebep olduğu hava kirliliğinden kaynaklanan veya motorlu ulaşımla doğrudan ilişkilendirilemeyen can kayıpları da yaşanmaktadır. Bu da, yıllık 1 milyon 350 bin can kaybı rakamına 200 bin can kaybının daha eklenmesi anlamına gelmektedir. Karayolu güvenliği sorununun büyüklüğü ve ciddiyeti göz önünde bulundurulduğunda, acilen harekete geçmenin gerekliliği hususunda herkes hemfikirdir.³

Ülkemizde ise 2019 yılında 174.896 ölümlü ve yaralanmalı trafik kazası gerçekleşmiş bunun sonucunda 5.473 kişi hayatını kaybetmiş ve 283.234 kişi yaralanmıştır. Buna göre, ülkemizde günde ortalama 479 kaza, saatte 20 kaza, 3 dakikada ise yaklaşık bir kaza meydana gelmiştir.

Bahse konu can kaybı, yaralanma ve kazaların ülke ekonomisine maliyeti yaklaşık 64.2 milyar TL olup, bu rakam Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH)'nın %1,5'ini oluşturmaktadır.

Ortaya çıkan bu durum karşısında daha iyisini yapabileceğimizi ve trafik kazalarının olumsuz sonuçlarını önleyebileceğimizi biliyoruz. Bu nedenle, karayolu ulaşım sistemimizi insanlarımızın zarar görmeden zamanında, rahat ve konforlu olarak çekinmeden kullanabilecekleri bir ulaşım sistemi durumuna getirmek durumundayız.

Ulaşım alanında alınacak kararların merkezine trafik güvenliği yerleştirildiğinde, ülkemiz yollarını kullanan herkese farklı ulaşım alternatiflerinin sunulması için şehirlerimizi ve yollarımızı nasıl şekillendirmemiz ve şehirleri birbirine nasıl bağlamamız gerektiği konusundaki fırsatları değerlendirmemiz yolundaki anahtar da ortaya çıkmaktadır.

Bu Strateji Belgesi ile önümüzdeki on yılda imkân dâhilindeki en güvenli yolları nasıl yapacağımızın, bu yollarda ne tür araçların yol almasını beklediğimizin, yol kullanıcılarından beklentilerimiz ile on yıl sonra nasıl bir Türkiye hayal ettiğimizin resmi ortaya konulmaktadır. Belgede, trafik güvenliği yaklaşımının yanı sıra kılavuz ilkelere, temel değerlere ve uzun dönemli stratejik hedefler ile bu hedeflere ulaşmak amacıyla yapılması gereken müdahalelere yer verilmiş ve ayrıca mevcut durumdan yola çıkarak trafik güvenliğinde gelecek beklentisine değinilmiştir.

Türkiye, karayolu güvenliğinde karşılaşılan zorlukların farkında olan ve karayolu güvenliğinin artırılmasına en yüksek seviyede siyasi destek sağlayan bir ülkedir. BM 10 Yıllık Eylem Planı (2011-2020)'nın bir parçası olarak Karayolu Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı (2011-2020) 2012 yılında uygulamaya konulmuştur. Ayrıca, söz konusu Karayolu Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı’nın tamamlayıcısı olarak İçişleri Bakanlığı tarafından 2017 yılında Karayolu Trafik Güvenliği Uygulama Politika Belgesi yürürlüğe konulmuş olup, politika belgesi ile Emniyet Genel Müdürlüğü’nün yeni denetim stratejisi ile ilgili hedef ve yaklaşımları detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

Trafikte güvenliğin sağlanmasının sadece kişilerin can ve mal güvenlikleri bağlamında değil, ekonominin devamlılığının sağlanması, sosyo-kültürel ilişkilerin ve bağların kurularak güçlendirilmesi, şehirleşmenin ve ortak yaşam kültürünün oluşturulması gibi birçok alanda vazgeçilmez katkısı bulunmaktadır.

Günümüzde gelişmekte olan ülkelerde kentleşme oranı hızla artmaktadır. Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan Dünya Kentleşme Olasılıkları Raporuna göre; 2050 yılı itibariyla dünya nüfusunun %66’sının kentlerde yaşayacağı öngörülmekte, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı raporlarında da ülkemizdeki ulaşım talebinin 2050 yılına kadar 4 kat artacağı tahmin edilmektedir.

Ülkemizde sistemik trafik güvenliği çalışmalarına 1953 yılında yürürlüğe giren 6085 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile başlanmış, değişen ve gelişen koşullara bağlı olarak 1983 yılında kabul edilerek yayımlanan 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile hali hazırda yürütülmekte olan karayolu trafik düzeninin yasal dayanağı oluşturulmuştur. Zaman içerisinde taşımacılık mevzuatı düzenlenmiş ve diğer alt düzenleyici işlemler ile trafik mevzuatı zenginleştirilmiştir.

Uluslararası alanda yürütülen trafik güvenliği çalışmalarının aktif bir üyesi olan ülkemiz tarafından 2009 Moskova Deklarasyonu, 2015 Brezilya Deklarasyonu ile 2020 Stockholm Deklarasyonuna yapıcı katılım sağlanmıştır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun aldığı tavsiye kararları çerçevesinde; 2011 yılında “Karayolu Trafik Güvenliği Strateji Belgesi ve Eylem Planı” hazırlanarak 2012/16 sayılı Başbakanlık Genelgesi yayımlanmış ve trafik güvenliğinin sağlanması ve 2011-2020 yılları arasında can kayıplarının %50 oranında azaltılması için Karayolu Trafik Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı doğrultusunda çalışmalar yürütülmüştür.

Bu doğrultuda İçişleri Bakanlığınca can kayıpları, yaralanmalar ve sosyo-ekonomik kayıpların ortadan kaldırılması amacıyla kısa vadede yapılacaklarla ilgili yeni bir sistem yaklaşımı geliştirilerek “Trafik Güvenliği Uygulama Politika Belgesi” uygulamaya konulmuştur. Oluşturulan sonuç odaklı yeni stratejik hedefler sayesinde trafik güvenliğini sağlamaya yönelik kısa ve uzun dönemde birçok kampanya, projeli eğitim faaliyetleri, etkin, sürekli ve yoğun trafik denetimleri, sosyal ve ulusal medya kullanılarak farkındalık faaliyetleri gerçekleştirilmiştir.

Bu bağlamda, trafik güvenliğinde etkinliğin artırılması amacıyla; trafik personeli sayı ve nitelik olarak artırılmış, trafik polislerimizin kıyafetleri yeniden tasarlanarak daha modern ve görünür hale getirilmiş, trafik birimlerimizin ihtiyaçlarına, çağın gereklerine uygun motosiklet, araç, gereç ve malzeme alımları yapılmıştır.

Söz konusu Strateji Belgesi ve Eylem Planı ile Uygulama Politika Belgesi kapsamında; trafik güvenliğini sağlamak amacıyla yapılan denetimler, mevsimsel şartlara, kaza yoğunluğu olan bölge ve zamana göre ayrı ayrı planlanmakta olup, bu denetimlerde görünürlük üst seviyeye çıkartılarak “Algılanan Yakalanma Risk Duygusu” devamlı canlı tutulmaktadır.

Başta aşırı hız olmak üzere, emniyet kemeri takmama, seyir esnasında cep telefonuyla konuşma, alkol ve uyuşturucu gibi kural ihlallerinin önlenmesine yönelik denetim faaliyetleri aralıksız yürütülmektedir. Bununla birlikte;

•Yük ve yolcu taşıyan araçlar, okul servis araçları, şehirlerarası otobüsler, mevsimlik tarım işçilerini taşıyan araçların denetimi,

•Kazaların yoğun olduğu güzergâh kesimlerinde Maket/Model Trafik Ekip Aracı uygulaması,

•Helikopter ve drone destekli denetimler,

•Elektronik Denetleme Sistemleri ile otoyollarda “Ortalama Hız Tespit Sistemi” uygulaması,

•FTM Mobil Uygulama aracılığıyla Fahri Trafik Müfettişlerinin trafik güvenliğine ve denetime katkısının artırılması,

•Ramazan ve Kurban Bayramı tatillerinde farkındalık kampanyaları gerçekleştirilerek, yoğun güzergâh tedbirleri, gibi çalışmalar da devam ettirilmektedir.

Trafik güvenliği bilincini artırmak amacıyla; sürücü, yolcu ve yaya olarak tabir edilen yol kullanıcılarına;

•Trafik Dedektifleri eğitimleri başta olmak üzere, Trafik Eğitim Parkları ve Mobil Trafik Eğitim Tırı aracılığıyla çocuklara uygulamalı eğitim faaliyetleri,

•Öğretmenlere ve servis sürücülerine yönelik güvenli sürüş kuralları eğitimleri,

•En çok kaza yapan sürücülere yönelik güvenli sürüş eğitimleri,

•Karayolu güzergâhlarında sürücülerin “Yaşam İçin Kısa Bir Mola” vermesi sağlanarak “Yaşam Tüneli” eğitimleri düzenlenmektedir.

Ayrıca trafik polislerimizin niteliğini artırmak amacıyla hizmetiçi eğitimler ve güvenli sürüş teknikleri eğitimleri yıl boyunca devam etmektedir.

Toplumun bütün kesimlerinde sempatiyle karşılanan “Ben de Trafik Polisiyim, Hatalı Sürücüye Kırmızı Düdük”, “Bu Yolda Hep Birlikteyiz”, “Kemerin Ses Getirsin” adlı kampanyalar devam ettirilmektedir. Ayrıca “Öncelik Hayatın Öncelik Yayanın” sloganıyla 2019 yılında Yaya Öncelikli Trafik Güvenliği Kampanyası ile savunmasız yol kullanıcıları olarak kabul edilen yayaların maruz kaldığı can kayıplarında %22 oranında önemli bir düşüş trendi yakalanmıştır. Bu kapsamda ülkemiz genelindeki yaya geçitlerinde görsel iyileştirmeler yapılmıştır.

Araç, sürücü sayısı ve trafik hareketliliği sürekli artmasına rağmen sürdürülen yoğun denetimler, eğitim, kampanya ve farkındalık faaliyetleri sayesinde yakalanan bu olumlu ivmenin, uzun vadede daha iyi seviyelere getirilebilmesi için 2021-2030 Karayolu Trafik Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı oluşturulmasına yönelik çalışmalara başlanılmış ve her insanın hata yapabileceğini kabul eden yaklaşımdan hareketle insan hatalarını affetmeye dayalı Güvenli Sistem Yaklaşımını esas alarak trafik güvenliğini geliştirmede, sorumluluğu sadece bir kurumun omuzlarına bırakmayan bir anlayış ile hareket edilmiştir.

Trafikteki can kaybı ve ciddi yaralanmaların önlenmesinde;

•Güvenli yollar,

•Güvenli hızlar,

•Güvenli araçlar,

•Güvenli karayolu kullanıcılar,

•Kaza sonrası müdahale

konularına odaklanarak 2021-2030 döneminde karayolu kullanıcılarının hata yapabileceğini kabul eden ve karayolu güvenliğini sistemdeki tüm aktörlerin ortak sorumluluğu olarak gören “Güvenli Sistem Yaklaşımına” dayalı yeni bir strateji ve eylem planı geliştirilmiştir.

Güvenli yollar; milletimizin güvenliği, sağlığı, huzuru ve ekonomik kalkınması için hayati öneme sahiptir

Karayolu ağı sistemimizle insanların araç ile gerçekleştirdiği hareketliliğinin altyapısı belirlenmektedir. İnsanların, ailelerin, farklı yörelerin, kültürlerin ve ekonomik ilişkilerin şekillenmesinde karayolu ağı ve bu ağa ait kural ve yöntemler temel belirleyicidir. Üretim kaynaklarıyla işgücünün buluşmasında, ürünlerin pazarlara ulaşmasında özetle arzın taleple buluşmasında ulaşım faaliyetlerinin çok önemli katalizör etkisi bulunmaktadır. Bu kapsamda karayolu altyapısı ve taşımacılık sektörünü dünya çapında etkileyen gelişmeler şunlardır;⁴

•Küreselleşme,

•Bilimsel ve teknolojik gelişmeler,

•İklim değişiklikleri ve çevre dostu altyapı,

•Alan odaklı karayolu altyapı planlaması,

•Sürdürülebilir ulaştırma ve güvenlik,

•Affeden ve kendini ifade eden yollar,

•Karayolu altyapısı güvenlik yönetimi uygulamaları,

•Çok modlu ve kombine taşımacılığın geliştirilmesi,

•Alternatif finans temin modelleri,

•İleri karayolu teknolojileri.

Tüm bu eğilimlerin birlikte değerlendirilerek bütünleyici bir trafik güvenliği stratejisinin belirlenmesi önem taşımaktadır.

Ulaşım, şehir yaşamının vazgeçilmez unsurlarından birisidir. Trafik güvenliğinin artırılması, şehirlerimizi ulaşılabilir ve yaşanabilir kılmasının yanı sıra şehirleri birbirlerine bağlamakta ve o şehirde yaşayan insanların yürürken veya bisiklet sürerken kendilerini güvende hissetmelerine ve yol sisteminin sağladığı güvenlik dolayısıyla ailelerin çocuklarına okula yürüyerek gidebilmelerine izin vermelerine imkan sağlamaktadır. Bazı araştırma sonuçlarına göre, yürüyerek okula giden çocukların ilerleyen yaşlarda psikolojik gelişim açısından daha bağımsız ve esnek düşünme kapasitesine sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Yaya ve bisikletli hareketlilik, daha sağlıklı bir yaşam stilini doğurmakta, beden, ruh ve akıl sağlığı açısından olumlu karşılanmakta ve ilerleyen yaşlarda sağlık sistemine olan baskının azaltılmasına yardımcı olmaktadır.

Günümüzde insan hayatının, sağlığının ve güvenliğinin her şeyden önemli olduğu gerçeğinden hareketle insancıl, güvenli, konforlu, hızlı, çevre dostu olan, dışa bağımlılık yaratmayan, enerji savurganlığına neden olmayan, ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına hizmet edecek şekilde, çoklu ulaşım modlarının⁵ (alternatiflerinin) entegre bir şekilde işletimine imkan veren, çevreye zararı en aza indirgeyen, verimli, etkili ve sürdürülebilir ulaşım politikaları geliştirilmektedir.

Trafik güvenliğiyle ilişkili olarak trafik sıkışıklıkları ve trafik kazaları, yakıt sarfiyatı, gürültü, hava kirliliği ve diğer çevresel sorunlar nedeniyle ulaştırma sektörü, dünya gündeminin üst sıralarında yer alarak “Sürdürülebilir Ulaştırma Politikaları”nın oluşturulması⁶ yönündeki yoğun çabaların temel konusunu oluşturmaktadır.

Trafik güvenliğinin artırılması aynı zamanda çevresel sürdürülebilirliği de desteklemektedir. Yaya ve bisikletli olarak hareketliliğin tercih edilmesi emisyonun azaltılmasına, gürültü seviyesinin düşürülmesine ve hava kalitesinin artırılmasına katkı sağlamaktadır. Trafik güvenliği ilkelerine uygun şekilde dizayn edilmiş yollar sayesinde ekonomik gelişme desteklenmekte, kazalar sonucu ortaya çıkan kayıplar ile trafik sıkışıklıkları dolayısıyla ortaya çıkan bozulma ve gecikme türü dolaylı masraflar azalmaktadır.

Yüksek gelir düzeyine sahip ülkelerde 100 bin kişiye düşen ölüm oranı 11.8 iken, düşük gelir seviyesine sahip ülkelerde bu oran 18.3 seviyesindedir.

TRAFİK GÜVENLİĞİNİN STRATEJİK ANALİZİ

Karayolları üzerinde trafik güvenliğinin sağlanması, can ve mal kayıplarının önlenmesi amacıyla öteden beri yapılan çalışmalarda, başta uluslararası kuruluşlar olmak üzere birçok kurum ve kuruluş tarafından problemin çözümüne ilişkin çeşitli politika ve stratejiler geliştirilmektedir.

Trafik güvenliğinin sağlanmasını hedefleyen stratejilerin uluslararası kabul gören bazı temel unsurları olmak zorundadır. Strateji belgeleri, bu temel yapı üzerine kurulmaktadır. ¹⁴

Trafik Güvenliği Stratejilerinde;

“Sorun” başta ortaya konulmalıdır. Genel olarak sorun alanı, trafik kazaları ve bu kazalar sonucu ortaya çıkan menfi durum olarak ifade edilmekte olup, büyük ölçüde kazalara ilişkin istatistiki verilerin ve trafik güvenliği durumunu etkileyen önemli unsurların incelenmesi yoluyla analiz edilmektedir. Sorun, Strateji ve Plan için önemli ve gerekli bir temel oluşturmaktadır.

Trafik strateji belgelerinde bir “Vizyon” ortaya konulmalıdır. Vizyon ile nihai, ideal ve uzun vadede varılmak istenen fotoğraf ortaya konulur. Vizyon beyanı, strateji belgesi için önemli bir temel oluşturmakta olup, politikacıların, medyanın ve kamuoyunun trafik güvenliğine daha fazla ilgi duymasının sağlanması açısından gereklidir.

Belgede belirtilmesi gereken ana bölümlerden birisi de vizyon alanında belirtilenlere hangi adımlarla ve yöntemlerle ulaşılacağının ifade edildiği “Strateji” bölümüdür. Bu bölümde uzun vadeli genel amaçlar ile hedefler gösterilmektedir. Hedeflerin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için hangi stratejik adımların atılması gerektiği de bu bölümde önerilmektedir.

“Plan” bölümünde ise kısa ve orta vadeli hedeflere yer verilmektedir. Bu hedeflerin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için atılması gerekli stratejik adımlar da bu bölümde önerilmektedir. Planın dikkatli bir şekilde hazırlanması ve üzerinde fikir birliğine varılmış olması, başarısı açısından önemlidir.

Yukarıda belirtilen bölümlere ilave olarak iyi bir trafik güvenliği strateji belgesinin önemli kısımları arasında; “Yetki, Görev ve Sorumluluklar” bölümü, “İzleme ve Değerlendirme” bölümü ile strateji belgesinin hangi zaman aralığından uygulanacağını gösteren bir “Süre” bölümü ve ayrıca uygulama esnasında karşılaşılan zorunlu hallerde değişikliklerin hangi usulle yapılacağını gösteren bir “Değişiklikler” bölümü bulunmalıdır.

Ulusal trafik güvenliği politikalarının hazırlanırken çevresel koşulların zamanla değişeceği göz önünde bulundurulmalı ve bu çerçevede planlamalar ortalama 5 yıllık olarak yapılmalı, ülke seviyesinde ve daha alt coğrafi alanlarda hangi faaliyetlerin yapılacağı önceden belirlenmelidir.

Net, gerçekçi ve ölçülebilir hedefleri olan, bir bütçeye bağlı olarak faaliyete geçirilmesi beklenen Trafik Güvenliği Stratejisinde şu bölümlerin olması tavsiye edilmektedir;¹⁵

1.Trafik güvenliği yönetimi,

2.Trafik kazalarında veri toplama ve analizi,

3.Trafik güvenliğinin finansmanı,

4.Yol yapımında ve bakımında yol güvenliği prensiplerine uygunluk,

5.Kaza kara noktalarının tanımlaması ve iyileştirici tedbirlerin alınması,

6.Araçların teknik olarak trafik güvenliğine uygun üretimi,

7.Okullarda yol güvenliği eğitimi verilmesi,

8.Sürücü kursları ve sürücü belgelerinin verilmesi,

9.Profesyonel sürücüler için özel eğitimlerin verilmesi,

10.Mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması,

11.Bilgilendirme kampanyalarının yapılması,

12.Güvenlik güçlerinin organizasyonu ve trafik kurallarının uygulanması,

13.Trafik kazası mağdurlarına yardım,

14.Trafik kazalarının maliyetinin değerlendirilmesi,

15.Trafik güvenliği ile ilgili araştırmaların yapılması,

16.Özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının desteğinin alınması.

Bu çerçevede, karayollarında sürdürülebilir trafik güvenliğinin sağlanması amacıyla strateji geliştirilmesi gereken alanlar üç ana başlık altında toplanmaktadır:¹⁶

1. Motorlu Araçlara Yönelik Stratejiler:

•Mevcut Motorlu Araçların Verimliliğinin Artırılması (üretimde inovasyon çalışmalarının yapılması, üretimde tüketici taleplerinin göz önünde bulundurularak geliştirilmesi),

•Yeni Motorlu Araç Teknolojilerinin Hayata Geçirilmesi (Hibrit/Elektrikli motorlu araçlar),

•Alternatif Yakıtların Kullanımı (yeşil yakıt),

•Akıllı Araç Teknolojilerinin Kullanımı.

2. Karayolu Yapısı İle İlgili Stratejiler:

•Trafik Akımının İyileştirilmesi (akıcı bir trafik akımı sağlamak üzere trafik sinyalizasyonunun düzenlenmesi, katılım rampalarının yeniden değerlendirilmesi, trafiğin sıkıştığı karayolu yapılarının ortadan kaldırılması),

•Akıllı Ulaşım Sistemleriyle İlgili İyileştirme Çalışmaları (akıllı karayolu yapıları, yatay-düşey işaretlemeleri ile trafik planlama ve yönlendirme çalışmalarının geliştirilmesi),

•Karayolu Yapısının Düzenli Bakımının Yapılması.

3. İnsan Unsuru İle İlgili Stratejiler:

• Trafik Kültüründe Değişiklik Yapılması;

i. Tercih edilen ulaşım modunun değiştirilmesi (transit, yürüyüş, bisiklete binme, karayolu yerine demiryolu taşımacılığının ikame edilmesi)

ii. Trafiğe yük getiren alanlarda iletişim yöntemlerinin değiştirilmesi (kurye taşımacılığı ve sanal alışveriş uygulamalarında olduğu gibi, insanların trafik yoğunluğunu artıran faaliyetlerinin trafik yoğunluğu oluşturmayacak yöntemlerle çözülmesi),

• Özendirici veya Uzaklaştırıcı Tedbirlerin Uygulanması;

i. Fenni muayenenin detaylandırılarak zorlaştırılması,

ii. Trafik kurallarının istisnasız ve yoğun olarak uygulanması, idari yaptırımların yoğunlaştırılarak miktarlarının artırılması,

iii. Vergi yöntemleri ile trafikte araç kullanmanın cazibesinin azaltılması.

Söz konusu yöntemler, trafik güvenliğinin sağlanması, özellikle de “özel araç kullanıcı sayısının” azaltılarak trafik yoğunluğunun düşürülmesi amacına hizmet etmek üzere takip edilen stratejileri ifade etmektedir.

Trafik güvenliğinin sağlanmasının somut çıktısı trafik kazalarının önlenmesidir.

Trafik kazalarının “öngörülebilir” ve “önlenebilir” olmalarının temel eksen olarak kabul edilmesi suretiyle; trafik güvenliği stratejilerinin geliştirilmesi gerekmekte olup, akılcı analizler ile trafik kazalarına çözümler üretilmesi mümkündür.

Bu açıdan;¹⁷

•Karayolu trafik güvenliği politikaları, güvenilirliği tartışmalı bilgiler yerine, sağlam analiz ve verilere dayanmalıdır.

•Karmaşık trafik sistemlerinde insan hatalarının tamamen ortadan kaldırılmasının mümkün olmadığı gerçeğinden hareketle, karayolu trafik sistemlerinin daha güvenli hale getirilmesi amacıyla çevresel çözümlere (yol ve araç tasarımı gibi) başvurulmalıdır.

•“İnsan bedeninin” kolayca zarar görebilir bir yapıda olduğu göz önünde bulundurularak trafik sistemleri; araç, yol tasarımı ve hız sınırlamaları bu gerçeğe uygun olarak tasarlanmalıdır.

Trafik kazaları sonucu ortaya çıkan görünür ve görünmez maliyetlerin yanı sıra birey ve toplum üzerinde psikojik ve sosyal negatif etkiler de ortaya çıkmaktadır.

Maliyetler açısından ele alındığında;

a. Direkt (Doğrudan) Maliyetler:

•İlk müdahale, ambulans ve tedavi masrafları,

•Geçici veya sürekli iş göremezlik ve ölüm ödemeleri,

•Kazazedeye veya yakınlarına ödenen maddi ve manevi tazminatlar,

•Sigortaya ödenen tazminatlar,

•Kazada zarar gören yol yapısı elemanlarının yenilenmesi masrafları, gibi harcamalar sayılabilir.

b. Endirekt (Dolaylı) Maliyetler:

•Karayolunun bir bölümünün ya da tamamının geçici veya sürekli olarak işletme dışı kalması,

•Sürücünün trafikte bulunma amacının yerine gelmemesi nedeniyle oluşan kayıplar,

•Adli masraflar (Mahkeme masrafları),

•Kazanın getirdiği fazla mesainin tüm taraflara maliyeti (polis, ambulans, itfaiye, temizlik, AFAD, KGM vb),

•Trafik kazası esnasında, karayolunun bu bölümünde trafiğin durması nedeniyle zaman ve maliyet kaybı,

•Araç(ların) hasar görmesinden kaynaklanan tamir ve bakım masrafları veya yeni araç alımının getirdiği maliyet,

•Taşınmakta olan yolcu veya yükün zarara uğramasının doğrudan ve dolaylı masrafları,

•Toplumda meydana gelen moral bozukluğunun oluşturduğu negatif sonuçlar ile kazalar sonucu ortaya çıkan sosyal tedirginliğin kaosa zemin hazırlaması,

•Trafik kazasında zarar gören insanların toplumun ve ekonominin farklı sektörlerindeki katkılarından kaynaklanan mahrumiyetler,

•Trafik kazası sonucu bürokratik işlemlerle ilgili harcanan zaman ve maddi kayıp,

•Trafik kazaları sonucu artan sigorta rizikosunun toplumsal ekonomi üzerine ilave ekonomik yük getirmesi,

dolayısıyla ortaya çıkan ve daha bir çok alternatifi bulunan masraflar sayılabilmektedir.

Trafik kazalarının, Dünya genelindeki ölüm sebepleri arasında 8. sırada olduğu, 15-29 yaşları arasındaki genç nüfus ölüm nedenlerinde ise 1. sırada olduğu gerçeğinden hareketle, birey ve toplum üzerinde çok ciddi etkilerinin olduğu muhakkaktır.

Bu bağlamda trafik kazalarının birey ve topluma etkileri incelendiğinde; yaralanmalara, ölümlere, ülke ekonomisini ve refahını önemli derecede etkileyen sosyo-ekonomik kayıplara, kaza mağdurları ve onların yakınlarının yaşamlarında psikolojik ve fizyolojik olmak üzere pek çok rahatsızlıklara neden olduğu anlaşılmaktadır.

Trafik kazalarının bireye verdiği zararlar arasında; bireyin maruz kaldığı organ hasarları (kafa travmaları sonucunda kırıklar ve travmatik beyin hasarı-tbh, boyun zedelenmeleri-whiplash, omurga ve göğüs kafesi hasarlanmaları), bireyin maruz kaldığı psikolojik hasarlar (Travma Sonrası Stres Bozukluğu –TSSB) ve bireyin sosyo-ekonomik kayıpları başta gelmektedir.

Trafik kazalarının topluma etkileri arasında ise;36 yaralananlar için yapılan sosyal güvenlik harcamaları, acil bakım ve travma tedavisinin yanı sıra sürece yayılan rehabilitasyon ve psikolojik destek süreci, tedavi süresince kullanılan ve bir çoğu yurtdışından ithal edilen ilaç, protez, ameliyat malzemelerinin ciddi meblağlara ulaşması, doktor ve diğer sağlık personeli başına düşen hasta sayısındaki artışın verimliliği etkilemesi ile trafik kazalarının sağlık alanında ekstra maliyet yaratması gibi etkiler bulunmaktadır.

Trafik kazaları neticesinde; yetişmiş insan gücü kaybı, kaza sonrası meydana gelen maddi hasarlar, karayollarının zamanından önce yıpranması, trafik işaret, levha ve oto korkuluklarının zarar görmesi nedeniyle ortaya çıkan bakım ve onarım masrafları da ekonomiye ilave yük getirmektedir.

Açılan çok sayıda dava ile yargı sistemindeki iş yükünün artması, engelli nüfusunda artış meydana gelmesi, hayat kalitesinin düşmesi, üretim ve refah kayıpları, uzun vadede kalkınma üzerine oluşturduğu olumsuz etkiler ile ülke imajının zedelenmesi ise trafik kazalarının neden olduğu diğer toplumsal sonuçlardır.

Yapılan çalışmalarda, her bir trafik kazası ölümünün “İndirimli Ömür Boyu Ekonomik Maliyet Hesabı”, “Ortalama Kapsamlı Maliyeti Hesabı” ve “İstatistiksel Yaşam Değeri”37 yöntemleri çerçevesinde, trafik kazasında yaşamını yitiren bir birey dolayısıyla ortaya çıkan doğrudan ve dolaylı maliyetler hesaplanmaktadır. Literatür çalışmasında, ülkeden ülkeye ve anlayıştan anlayışa çeşitli hesaplama farkları olmakla birlikte, bazı ortak kıstasların bulunduğu da görülmektedir.

“Karayolu Güvenliği - Trafikte %100 Yaşam” projesinin 2. Bileşeninin 2.1 nolu Faaliyeti (Geliştirilmiş Denetim ve Stratejilerin Daha İyi Uygulanması için Yol Güvenliği Hizmetlerini Daha Cazip Kılmaya Yönelik Öneriler) kapsamında hazırlanan rapora göre;38

Yapılan kapsamlı hesaplamalar sonucunda, kazaların sadece maddi boyutunun 2016 yılında 40 milyar TL, 2017 yılında 44.5 milyar TL ve 2018 yılında 53.2 milyar TL olduğu görülmektedir.

Ülkemizde meydana gelen trafik kazalarının doğrudan ve dolaylı maliyetleri dahil edildiğinde; 2016 yılında 49.6 milyar TL, 2017 yılında 55.8 milyar TL ve 2018 yılında 66.4 milyar TL olduğu hesaplanmıştır. Sadece bu 3 yıldaki maliyet, trafik kazalarının ülke ekonomisinde yol açtığı yükü gözler önüne sermektedir.

Tablo-2: Yol Güvenliği Yönetiminde Fırsatlar ve Tehditler

Tablo-3: Daha Güvenli Yollar ve Hareketlilik Güçlü ve Zayıf Yönler

Tablo-4: Daha Güvenli Yollar ve Hareketlilik Fırsatlar ve Tehditler

Tablo-5: Daha Güvenli Yol Kullanıcıları Güçlü ve Zayıf Yönler

Tablo-7: Daha Güvenli Taşıtlar Güçlü ve Zayıf Yönler

Tablo-6: Daha Güvenli Yol Kullanıcıları Fırsatlar ve Tehditler

Tablo-8: Daha Güvenli Taşıtlar Fırsatlar ve Tehditler

Tablo-10: Kaza Sonrası Tepki Yönetimi Fırsatlar ve Tehditler

Tablo-9: Kaza Sonrası Tepki Yönetimi Güçlü ve Zayıf Yönler

Trafikte yeni hedefler, yeni gelecek

Atılan adımlar neticesinde elde edilen olumlu sonuçlar verilere yansımıştır. Ancak tüm çalışmaların özünde, trafik kazalarının konusunun insan hayatı olduğu gerçeğinden hareketle, “1” sayısının bile büyük bir sayı olduğunu kabul eden bir yaklaşımla trafik güvenliğinin nihai amacı can kayıplarının “sıfıra” indirilmesidir.

Bu itibarla gelecekteki çalışmalar için hedefler ve yeni stratejiler belirlenmiştir. Kısa vadede planlanan hedeflere ulaşılabilmesi amacıyla “Trafik Denetimleri” artarak devam edecektir. Keza sürücü ve yayalar üzerinde öteden beri uygulanan “Algılanan Yakalanma Risk Duygusunu” artırmaya dönük faaliyetler de kesintisiz olarak sürdürülecektir.

Bunun yanısıra trafikteki tüm hizmetlerde bürokrasiyi azaltmak da gelecek dönemin hedefleri arasındadır. Bugüne kadar atılan her adımda olduğu gibi gelecek süreçte de yasal mevzuata ilişkin adımlar devam edecektir. Bunların uygulanması noktasında ise Polis–Jandarma ortak denetimleri, Maket/Model Trafik Ekibi uygulaması, bayramlara özel denetimler, hedef planlı denetimler, kazaların yoğun olduğu yer ve saatlere dönük nokta denetimler, yüz yüze denetimlerin artırılması ve %50 oranına getirilmesi gibi çalışmalar da titizlikle takip edilecektir.

Bunun yanı sıra seyir halinde cep telefonu kullanımı ve emniyet kemeri kullanımına ilişkin denetim ve farkındalık çalışmaları da kesintisiz olarak sürdürülecektir.

“2011-2020 Karayolu Trafik Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı” tamamlanmış olup, plandaki hedeflere 2019 itibarıyla ulaşılmıştır.

2021-2030 yılları arasında takip edilmesi planlanan Trafik Güvenliği Strateji Belgesinde “Güvenli Sistem” yaklaşımı takip edilecek olup, bu yaklaşımda insanoğlunun hata yapabileceği öncelikle kabul edilerek insanları hata yapmayacak hale getirmenin yanısıra, trafikteki olası hataları telafi edecek ve örtecek bir sistem geliştirmek amacıyla çalışmalar yapılacaktır. İnsanı hataya sevketmeyecek daha güvenli yollar, daha güvenli işaretleme ve sinyalizasyon sistemleri, daha güvenli araçlar ve insanı hataya sevketmeyecek daha güvenli ve işlevsel hız sınırları oluşturmak; kaza sonrası müdahale ekipmanlarının ve yöntemlerinin kusursuzluğunu temin etmek, bu yeni dönemin hedefleri arasındadır.

Bulunduğumuz coğrafya itibarıyla ciddi güvenlik riskleri altında bulunan ve bunları başarıyla yöneten güçlü bir ülke olmamızın yanında, coğrafya veya diğer başka etkenlerle bağlantılı olmayan trafik kazalarıyla mücadelede de başarı gösterilmesi gerekmektedir.

Trafik güvenliği alanında kat edilen ciddi mesafede; özellikle karayolu altyapısının dünya standartlarına gelmesi ve hatta üzerine çıkması, 112 acil müdahale kapasitesinin artması, sağlık hizmeti kalitesinin yükselmesinin önemli bir payı vardır. Bugüne kadar yapılanlar, trafik güvenliği alanında daha da ileriye gidilebileceğinin temel kanıtını oluşturmaktadır.

Trafik güvenliğinin sağlanmasında gösterilen gayret başarıyı getirecektir

Trafik kazalarında kimsenin hayatını kaybetmediği ve ciddi derecede yaralanmadığı bir ulaşım sistemi hedefiyle çıkılan bu yolda, başta karar alma mekanizmaları olmak üzere güvenli sistem yaklaşımının ortaya koyduğu ilkelere uygun hareket edilmesi gerekmektedir. Trafikte sıfır ölüm ve güvenli sistem yaklaşımı atılacak adımları belirleyecektir.

2021-2030 Trafik Güvenliği Strateji Belgesi’nde belirtilen amaç, hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesi kapsamında;

1.2021-2023 Trafik Güvenliği Eylem Planı

2.2024-2027 Trafik Güvenliği Eylem Planı,

3.2028-2030 Trafik Güvenliği Eylem Planı

olarak adlandırılan ve birbirini takip eden dönemler halinde olan eylem planları hazırlanarak uygulamaya geçirilecektir.

İlk eylem planı 2021 ve 2023 yıllarını kapsayacak şekilde bu Strateji Belgesi ile eş zamanlı olarak hazırlanarak yürürlüğe konulan ve aynı zamanda Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. Yılında geldiği seviyeyi ortaya koyması bakımından önem arz eden ve “Vizyon: Trafikte Sıfır Can Kaybı” ile aynı çerçevede ifade edilen Trafik Güvenliği Eylem Planı’dır.

Bilindiği üzere, kamu mali yönetiminin etkinleştirilmesi amacıyla yürürlüğe konulmuş olan 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu kurumlarında stratejik yönetim anlayışına geçilmesi ve bu sayede kamu hizmetlerinin kalitesinin yükseltilmesi, kaynak kullanım kapasitesinin artırılarak etkinlik, verimlilik ve tasarrufun sağlanması ve hesap verme mekanizmaları ile mali saydamlığın geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Bu kapsamda hazırlanan stratejik planlar, idarenin orta ve uzun vadede stratejik önceliklerinin belirlenmesi, mali disiplinin sağlanarak kaynakların stratejik önceliklere göre dağıtılması, söz konusu kaynakların etkin ve verimli kullanılması, şeffaflık ve hesap verilebilirlik anlayışının geliştirilmesine temel teşkil etmektedir.

Ülkemizde yürürlükte olan söz konusu mevzuat gereği, kurumlar tarafından kurumsal amaç, hedef, strateji ve performans göstergelerini içeren orta ve uzun vadeli Strateji Planları ile yıllık Performans Programları ve Faaliyet Raporları hazırlamaktadır.

Bu çerçevede, Trafik Güvenliği Strateji Belgesi ve Eylem Planının hazırlanmasında, genel olarak paydaş bakanlık, kurum ve kuruluşların 2023 hedefleri kapsamında hazırlanan strateji planları ile belirlenen çerçeveye uyumlu hedefler konulduğundan, 2021-2030 Trafik Güvenliği Strateji Belgesi’nde ve 2021-2023 Trafik Güvenliği Eylem Planı’nda ayrıca bir bütçe bölümüne yer verilmemiştir.

2021-2030 Trafik Güvenliği Strateji Belgesi ile 2021-2023 Trafik Güvenliği Eylem Planı, her biri trafik güvenliğinin sağlanması kapsamında belirli görevler ifa eden ve tamamı bir araya getirildiğinde görev, yetki ve sorumluluklar açısından birbirini tamamlayıcı rol üstlenen paydaş bakanlık, kurum ve kuruluşların strateji belgeleri, performans programları ve faaliyet raporları için referans noktası oluşturmak üzere hazırlanmıştır.

Halihazırda, uzun vadeli strateji planlamalarını yapmış olan bakanlık, kurum ve kuruluşlar, Strateji Belgesi ve Eylem Planı’nın yayınlanması akabinde, mevcutta yürütmekte oldukları faaliyetlerini, bu Strateji Belgesi ve Eylem Planı’nda belirtilen amaçlara uygun hale getirecekler ve bundan sonra 5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamında yürütecekleri stratejik faaliyetlerde “üst strateji” olarak bu belgeye uygun çerçeve belirleme yoluna gideceklerdir.

Özetle ifade etmek gerekirse; 2021-2030 Trafik Güvenliği Strateji Belgesi, tüm paydaş kurumlar açısından trafik güvenliğiyle ilgili olarak 2030 yılına kadar takip edilmesi gereken stratejik yol haritası, 2021-2023 Trafik Güvenliği Eylem Planı ise trafik güvenliğiyle ilgili 2023 yılına kadar yapılacak faaliyetlerin omurgasını oluşturmaktadır.

Unutulmamalıdır ki, tüm bu planlama çalışmalarının genel hedefi, en geç 2050 yılına kadar trafik kazalarında kimsenin ölmediği ve ciddi derecede yaralanmadığı bir trafik ortamının oluşturulmasıdır. Bu genel amacın 2030 ara hedefi, 2020 yılına göre trafik kazalarındaki ölüm ve yaralanmaları %50 azaltmaktır.

20 Şubat 2020 tarihinde İsveç Stockholm’de toplanan Birleşmiş Milletler Trafik Güvenliği 3. Bakanlar Konferansı’nda alınan karar gereği, Dünya Sağlık Örgütü tarafından Birleşmiş Milletler üyesi ülkelerin trafik güvenliği alanında attığı adımlar izlemeye alınarak 2024 yılında trafik güvenliğinde başarı gösteren örnek ülkeler dünyaya ilan edilecektir.

Türkiye, karayolu güvenliğinde karşılaşılan zorlukların farkında olan ve karayolu güvenliğinin artırılmasına en yüksek seviyede siyasi destek sağlayan bir ülke olarak BM 10 Yıllık Eylem Planı (2011-2020)’nın bir parçası olarak Karayolu Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı (2011-2020)’nı 2012 yılında uygulamaya geçiren ve uygulamasını takip eden belli başlı ülkelerden birisidir.

Aynı performansın daha da ilerilere taşınarak, Strateji Belgesinin ilk aşamasını oluşturan 2023 yılına kadar sıkı takip edilerek 2021-2023 Trafik Güvenliği Eylem Planı çerçevesinde olumlu adımların atılması büyük önem taşımaktadır.

Bu hedefe varmak amacıyla, merkezde trafik güvenliği paydaşı bakanlık, kurum ve kuruluşlardan, yerelde mahalli idarelerden ve sivil toplum teşekküllerinden trafik güvenliği alanında her anlamda olumlu adımlar atarak en yüksek başarıyı gösterenler ile trafik güvenliğinin sağlanması amacıyla trafik kazası sonucu ölüm, yaralanma veya diğer kayıpların somut olarak azaltılmasında yüksek performans gösterenler arasından seçim yoluyla 2030 yılına kadar, birinci olan bakanlık, kurum veya kuruluş, mahalli idare ve sivil toplum teşekkülü belirlenerek kamuoyuna ilan edilecektir.

Bu amaçla bir önceki yıldaki kurumsal faaliyetler, çalışma ve katkıları değerlendirmek üzere, oluşturulacak bağımsız bir jüri tarafından faaliyetler değerlendirilerek, her yıl trafik haftasında;

•Trafik Güvenliğinde Yılın Kamu Kurumu,

•Trafik Güvenliğinde Yılın Şehri,

•Trafik Güvenliğinde Yılın Sivil Toplum Teşekkülü,

seçilerek kamuoyu ile paylaşılmasının özendirici olacağı değerlendirilmektedir.